Wattt zijn de gezondheidseffecten van windturbines?

Suze van der Beek
,

Er zijn nieuwe, innovatieve plannen omtrent windmolens in Twente. De provincie Overijssel is hard bezig om haar energiedoelstellingen te halen. Nederland moet minder gebruik gaan maken van gas en olie en meer groene energie gaan opwekken. Twente telt al drie zonneparken, maar er is hier nog geen enkel windpark. En dat terwijl één windmolen net zoveel energie oplevert als 25.000 zonnepanelen. Ondanks deze grote energieopbrengst, blijken er toch ook een hoop bezwaren te zijn tegen de windmolens.

Nieuwe doelen

De Nederlandse overheid heeft verschillende hoofddoelstellingen voor 2050 op het gebied van verduurzaming. Eén van deze doelstellingen luidt dat men wil beschikken over een volledig duurzame energievoorziening. Om dit voor elkaar te krijgen, is één van de doelen van de Provincie Overijssel om meer zonne-energie op te wekken. Naast nieuwe zonnepanelen, heeft de Provincie Overijssel als doel gesteld om tegen 2030 ergens tussen de vier en acht regionale windparken te realiseren. Dat komt neer op ongeveer 90 extra windturbines. Waar deze precies komen te staan, is voorlopig nog onduidelijk. Hiervoor moeten in 2024 definitieve voorkeurs- en zoekgebieden worden vastgesteld in de provincie. 

De doelen voor wind- en zonne-energie moeten flink bijdragen aan het behalen van de RES-doelstelling (Regionale Energie Strategie). De RES is een nationaal programma waarmee 30 regio’s samenwerken om meer hernieuwbare energie op land te realiseren. Gemeenten, provincies en waterschappen werken hierbij in de regio’s samen met inwoners, maatschappelijke partijen, energiecoöperaties, netbeheerders en het rijk. De doelstelling komt voort uit het Nederlandse Klimaatakkoord, waarin het doel staat om ten minste 35 TWh aan grootschalige, duurzame elektriciteit op te wekken op land. De RES-doelstelling komt voor de provincie Overijssel neer op het opwekken van ongeveer 2 TWh aan wind- en zonne-energie. 

De uitdaging van nieuwe windparken

Om de doelstelling voor nieuwe windmolenparken te behalen, moeten er in 2024 dus definitieve voorkeurs- en zoekgebieden worden vastgesteld in Overijssel. En dat blijkt nogal een flinke uitdaging te zijn. Veel buurtbewoners en gemeenschappen worden namelijk helemaal niet enthousiast van het idee van windmolens in hun achtertuin. 

De Provincie Overijssel begrijpt wel dat mensen terughoudend zijn voor het idee van een windpark in de buurt. Als inwoner van een gebied waar windturbines komen, kun je daarom (deels) eigenaar worden van het windpark. De provincie streeft naar 50% lokaal eigendom, wat zou betekenen dat de helft van de inwoners in de buurt van een nieuw windpark eigenaar is van een stukje van dat park. De ontwikkelaars van het park hebben een inspanningsverplichting om hiervoor te zorgen. Zo probeert Overijssel om niet alleen de nadelen, maar ook de voordelen van een windpark lokaal te houden.

Uit verschillende onderzoeken blijkt echter dat windmolens niet alleen vervelend zijn voor bewoners omdat het uitzicht vanuit hun woning dan verandert. De windturbines hebben ook nog eens effect op de gezondheid van de omwonenden.

Gezondheidseffecten door windmolens 

De weerstand van bewoners voor een windpark in de buurt heeft onder andere te maken met de effecten op de gezondheid van mensen door zo’n windturbine. Het geluid van de windmolens is hierbij de grootste factor. Uit verschillende studies van het RIVM is namelijk gebleken dat het geluid van een windmolen kan zorgen voor slaaptekort en slaapverstoring. Daarnaast kan het geluidsoverlast in verband worden gebracht met effecten op leren, cognitieve verstoringen en zelfs stress en angst. 

Jan de Laat, tot voor kort verbonden aan het Leids Universitair Medisch Centrum, is klinisch fysicus en audioloog en heeft onderzoek gedaan naar de invloed van het geluid van windmolens op het welzijn van mensen. In een artikel van De Stentor vertelt hij wat zijn bevindingen zijn. De Laat geeft aan dat slaapproblemen in alle wetenschappelijke onderzoeken het meest naar voren komen. Er is dus wel degelijk een verband tussen windmolengeluid en slaapverstoring. Door slaapgebrek gedurende een langere periode, zijn andere klachten vaak het gevolg. Denk aan concentratieproblemen, hoofdpijn, stress en soms zelfs tinnitus. 

Ook Wind Wiki, een groep die bestaat uit medici die zich verdiepen in de gezondheidseffecten van windturbines, waarschuwt voor de nadelige gevolgen die zij in de praktijk tegenkomen. Uit een enquête die huisarts Sylvia van Manen verspreidde onder omwonenden van windparken, bleek dat 30% van de ondervraagden ernstige hinder ervaart door de windmolens. Ook gaven 19 van de 99 ondervraagde bewoners aan dat ze overwogen om te verhuizen vanwege de windmolens.

In Nederland werken huisartsen met het ICPC (International Classification of Primary Care), waarmee ze klachten en symptomen classificeren. Voor veel aandoeningen zijn er in de ICPC wel codes, maar niet voor klachten door windturbines. Dit moet anders volgens Van Manen: ‘’Daardoor schrijven we patiënten met slaaptekort, stress of angst weg onder andere codes. Ik kan nergens noteren dat de slaapproblemen komen door het geraas en gebrom van de windturbine die vlakbij het huis van de patiënt staat. Dat is heel jammer. Ik heb wel een verzoek voor zo’n nieuwe code ingediend, maar die is helaas niet gehonoreerd”.

Een monotoon geluid

Een windturbine is dus best gehorig, waardoor omwonenden er veel overlast van ondervinden. Terwijl het geluid van een windturbine niet harder is dan het geluid van de branding van de zee, ervaren mensen er toch sneller hinder van. Een windturbine heeft geen stationair geluid, maar is juist continu aanwezig met hetzelfde eentonige geluid. 

Volgens de Belangenvereniging voor Omwonenden Windturbines is zo’n monotoon geluid iets wat de gezondheid negatief beïnvloedt. Ook versterkt de ergernis van omwonenden doordat het geluid zich steeds herhaalt. Dit is een aanzienlijk verschil met bijvoorbeeld auto’s die langsrijden, omdat dat een geluid is die op- en afbouwt en uiteindelijk weer verdwijnt. 

Ook bepaalt de associatie die mensen bij een geluid hebben onbewust de mate van hinder, vertelt De Laat. Omdat mensen weten dat het geluid van een windturbine komt, storen ze zich er dus meer aan dan als ze weten dat het bijvoorbeeld het geluid is van de zee.

Geluidsnormen 

Om deze geluidshinder zoveel mogelijk te voorkomen, is er in Nederland een wet voor geluidsnormen van windturbines. Hier staat in dat het geluid overdag niet harder dan 47 decibel mag zijn en ’s nachts niet harder dan 41 decibel. Dit komt voort uit de Enviromental Noise Guidelines for the European Region, waarin de Wereldgezondheidsorganisatie in 2018 de aanbeveling gaf om het geluidsniveau van windmolens te beperken tot onder 45 decibel. Boven dit niveau kan het geluid van een windturbine nadelige gevolgen hebben voor de gezondheid van mensen.

 

Maar volgens audioloog De Laat zijn deze normen verouderd. Deze wijziging in de wet is namelijk ingevoerd in oktober 2010. En er is nu allang een nieuwe generatie windturbines, die veel hoger zijn dan dat ze in de tijd waren toen de normen werden opgesteld. Hierdoor is de geluidsoverlast dus ook al een stuk minder, omdat de wieken verder van de grond vandaan zijn. De opgestelde normen zijn ondertussen dus wel een keer aan vernieuwing toe. 

De mening van inwoners 

Navraag bij inwoners van Enschede leert dat de meeste burgers het wel eens zijn met het idee van windturbines in Twente. Uitspraken als “Het is een onderdeel van de verduurzaming en het is goed voor het klimaat.” en “We moeten blijven denken aan de toekomst voor onze kinderen, iedereen kan een bijdrage leveren.”, worden door de meeste mensen gedaan als we ze het op straat vragen.Maar zelf een windmolen in de achtertuin of dicht bij huis, komt voor de meeste mensen dan tóch te dichtbij. Dan veranderen ze van gedachten; “Nee, dat vind ik niet leuk, maar het is wel de enige manier om van de olie af te komen.”, “Liever niet in mijn tuin.” en “Mensen zullen zeker niet blij zijn als zo’n ding in de achtertuin komt.”, zijn uitspraken die we dan te horen krijgen. 

Een voorbeeld nemen aan andere landen

In de Enviromental Noise Guidelines for the European Region van de Wereldgezondheidsorganisatie staat, zoals eerder genoemd, dat het geluidsniveau dus niet te hoog mag zijn. Over de soort maatregelen die hiervoor getroffen moeten worden doet de organisatie echter geen uitspraak. Er zijn namelijk geen bewijzen voor welk type interventie het meeste effect heeft. In Nederland is er nu alleen sprake van een geluidsnorm.

Omdat mensen terughoudend zijn voor windmolens in de buurt, pleit De Laat voor de invoering van een veilige afstandsnorm in Nederland, zoals Denemarken, Canada en Duitsland nu al handhaven. Een geluidsnorm is moeilijk te meten, maar een afstandsnorm is veel makkelijker om aan te houden.

In april 2022 heeft het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat een onderzoeksrapport gepubliceerd over de afstandsnormen van windturbines. Hier staat in dat er in Polen een hele ruime afstandsnorm is, namelijk wel tien keer de tiphoogte van de windmolens. Dit is gebaseerd op een Pools artikel dat beschrijft dat bij een brand in een windturbine – na een blikseminslag en tijdens een hevige storm – brandende onderdelen zich tot ongeveer deze afstand zouden kunnen verspreiden.

In andere landen is de afstandsnorm twee tot vier keer de tiphoogte van een windturbine. De norm in deze landen is vooral ingevoerd om de visuele impact van de windturbines te beperken. Mensen ondervinden namelijk, naast geluidsoverlast, ook hinder van visuele effecten van windturbines. Denk bijvoorbeeld aan slagschaduw, verlichting en verandering van het landschap en uitzicht. De afstandsnorm in deze landen is vaak ingevoerd in combinatie met een geluidsnorm en soms ook een slagschaduwnorm.

Een afstandsnorm in Nederland

De Laat stelt voor om in Nederland een afstandsnorm te hebben van tien keer de masthoogte. Een moderne windturbine, met een masthoogte van 150 meter, zou in dat geval op minimaal 1500 meter van de bebouwde kom mogen komen te staan. De voordelen van een afstandsnorm zijn dat het duidelijk is en dat je het nauwkeurig kunt handhaven. Ook zouden we hiermee de visuele impact van windmolens kunnen beperken, waardoor mensen zich hier minder zorgen over zullen maken.

Het nadeel van een afstandsnorm is dat niet alle omwonenden evenveel beschermd zullen zijn. De hinder die mensen ondervinden van een windturbine hangt namelijk samen met nog veel meer factoren, zoals de lay-out van het windpark, het type omgeving en het windklimaat op die plek. En als de afstandsnorm de geluidsnorm vervangt, kunnen relatief luide turbines op dezelfde afstand van woningen worden geplaatst als stillere turbines. Bij een afstandsnorm op basis van de as- of tiphoogte van de windturbine zouden grotere windmolens ook verder weg van de bebouwde kom staan. Dit is echter niet altijd nodig, want grotere windmolens produceren niet per definitie meer geluid dan kleinere windmolens.

Het lijkt logischer om de afstandsnorm toe te voegen aan de bestaande geluidsnorm, in plaats van de bestaande norm volledig te vervangen. In alle onderzochte landen vond het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat dan ook een combinatie van verschillende soorten normen. Door deze combinatie kunnen de voordelen van een afstandsnorm worden gerealiseerd, terwijl de nadelen ervan met geluid- en slagschaduwnormen kunnen worden voorkomen.

Ook verschillende artsen en medici adviseren een veilige afstand tussen windmolens en huizen. De groep Wind Wiki wil een afstandsnorm van vier keer de tiphoogte (dit is met de wieken meegerekend) en tien keer de masthoogte.

Met een afstandsnorm blijven dan misschien niet veel plekken over waar een windmolen veilig kan staan in Nederland, maar vanuit het oogpunt van de gezondheid van mensen is heel Nederland vol zetten met windturbines ook niet de juiste weg, volgens De Laat. 

Conclusie 

Niet alleen effecten als geluidsoverlast, slagschaduw en trillingen zijn dus belangrijk bij het implementeren van nieuwe energiebronnen zoals windturbines, maar vooral ook de effecten op de gezondheid van omwonenden. Onderzoek toont aan dat het geluid van windmolens slaaptekort en -verstoring kan veroorzaken, wat leidt tot ernstigere gezondheidsklachten zoals concentratieproblemen, hoofdpijn, stress en zelfs tinnitus. Jan de Laat, klinisch fysicus en audioloog, benadrukt dat slaapproblemen het meest voorkomen in wetenschappelijke studies over dit onderwerp. 

In Nederland zijn geluidsnormen vastgesteld om hinder zoveel mogelijk te beperken, maar volgens De Laat zijn deze normen verouderd, vanwege de ontwikkeling van nieuwe generaties windturbines. Zowel De Laat als verschillende huisartsen en medici, zoals degene die zijn aangesloten bij Wind Wiki, pleiten voor de invoering van een veilige afstandsnorm in Nederland. Dit wordt in andere landen namelijk al wel toegepast. Hoewel de opties voor locaties in Nederland hierdoor beperkt worden, benadrukken de medici dat het vanuit een gezondheidsperspectief cruciaal is om de impact van windmolens op de bevolking te minimaliseren.

Bronnen:

Reacties

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *